Zgodnie z kodeksem prawa karnego czyn uznany za przestępstwo wiąże się z odpowiedzialnością karną. Za każdy jego rodzaj przepisy przewidują określoną karę, czy to pozbawienia wolności, czy też grzywny. Istnieje jednak przesłanka, której zaistnienie skutkuje brakiem wszczęcia postępowania karnego lub jego umorzeniem.
Nie ma winy bez kary, mówi znane przysłowie. I rzeczywiście, zgodnie z Kodeksem karnym sprawca przestępstwa musi liczyć się z karą za dokonany czyn niezgodny z prawem. O wymiarze kary decyduje w postępowaniu sąd, który orzeka o niej na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego i w sytuacji orzeczenia winy.
Ujemna przesłanka procesowa
Prawo karne przewiduje sytuację, w której domniemany sprawca czynu nie zostanie postawiony przed sąd lub kara nie zostanie mu wymierzona. Ma to miejsce w momencie, gdy następuje przedawnienie karalności. Przepisy dokładnie określają terminy będące podstawą do stwierdzenia zaistnienia ujemnej przesłanki procesowej, którą zobowiązane są respektować wszystkie strony zaangażowane w sprawę. Decyzja o zaniechaniu lub braku wszczęcia postępowania następuje automatycznie z chwilą upływu terminu karalności i nie wiąże się z koniecznością dodatkowego wnioskowania.
Termin przedawnienia karalności
Termin przedawnienia karalności wyznacza art. 101 kodeksu karnego i zależy od rangi przestępstwa. I tak, czyn kwalifikowany jako zabójstwo ulega przedawnieniu po 30 latach, pozostałe czyny określone jako zbrodnie po 20. Termin przedawnienia w przypadku występku następuje po 15 latach przy karze pozbawienia wolności powyżej 5 lat, po 10 latach przy karze do 3 lat i po 5 latach w pozostałych przypadkach. Po upływie przewidzianego kodeksem karnym terminu nie można już wszcząć postępowania w danej sprawie, a toczące się należy umorzyć zgodnie z art. 102. Przewiduje on przedłużenie terminu dla trwających już postępowań, o 5 lat dla występków i 10 lat dla przestępstw ciężkich.
Podstawy stosowania przedawnienia
Termin przedawnienia karalności ma bardzo duże znaczenie zarówno na etapie dochodzenia, jak i postępowania. Podmioty zaangażowane w wyjaśnienie zdarzenia, ujęcia i skazania sprawcy, muszą mieć na uwadze ujemną przesłankę procesową. W sytuacji zaistnienia przedawnienia karalności nie zapada bowiem żaden wyrok w sprawie, która może nie zostać wszczęta lub którą trzeba będzie umorzyć. Oznacza to, że sąd nie będzie rozstrzygał o przebiegu zdarzenia i nie podejmie decyzji o winie lub niewinności oskarżonego na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego.